Mùa đông, cảm giác khát của trẻ giảm mạnh do cơ thể co mạch để giữ ấm, khiến nhu cầu nước bị "che lấp". Tuy nhiên, quá trình tiêu hóa, hấp thu dưỡng chất và đào thải độc tố trong cơ thể vẫn cần nước như bình thường. Thiếu nước khiến dạ dày tiết ít dịch, men tiêu hóa hoạt động kém, ruột hấp thu chậm và phân trở nên khô cứng – nguyên nhân hàng đầu gây táo bón, chán ăn và giảm miễn dịch.

Các bác sĩ nhi khoa khuyến cáo, cha mẹ không nên đợi đến khi con nói "khát" mới cho uống nước. Thay vào đó, nên tập thói quen uống nước ấm thành nhiều lần nhỏ trong ngày – sau khi ngủ dậy, giữa các bữa ăn, sau vận động hoặc trước khi đi ngủ. Ngoài nước lọc, có thể cho trẻ uống xen kẽ canh, súp hoặc nước trái cây loãng để bổ sung khoáng chất và vitamin, giúp hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru hơn.

Việc duy trì đủ nước giúp tăng tiết dịch tiêu hóa, cân bằng lợi khuẩn đường ruột, cải thiện hấp thu dinh dưỡng và tăng khả năng chống lại virus đường ruột trong mùa lạnh – khi trẻ dễ mắc cúm, viêm họng, tiêu chảy.

Tại sao trẻ uống ít hơn khi trời lạnh?

Cảm giác khát là một tín hiệu sinh học phức tạp: não bộ, thụ thể ở khoang miệng, ruột và thận phối hợp để báo hiệu khi cơ thể cần bù nước. Ở trời lạnh, nhiều yếu tố làm giảm cảm giác khát: không khí lạnh làm giảm bay hơi mồ hôi, trẻ ít vận động ngoài trời, và hệ thần kinh điều hoà cảm giác khát hoạt động khác đi so với mùa nóng. Kết quả là trẻ "không thấy khát" nhưng cơ thể vẫn mất nước qua đường thở, đi tiểu, và tiêu hoá.

Thêm vào đó, không khí trong nhà khi bật máy sưởi hoặc điều hoà thường rất khô, làm mất nước qua niêm mạc mũi — điều này không dễ thấy bằng mồ hôi nhưng tích lũy lâu ngày vẫn dẫn tới tình trạng thiếu nước nhẹ. Trẻ nhỏ vốn có tỷ lệ nước cơ thể cao hơn người lớn, vì vậy thiếu nước ảnh hưởng nhanh hơn đến hoạt động sinh lý và tinh thần của trẻ.

Thiếu nước làm hệ tiêu hoá của trẻ 'ì ạch' như thế nào?

Nước đóng vai trò then chốt trong tiêu hoá: giúp hoà tan thức ăn, tạo điều kiện cho enzyme hoạt động, giúp nhu động ruột đẩy phân, và làm mềm phân để loại bỏ dễ dàng. Khi trẻ uống ít:

• Phân khô, cứng: Mức nước trong ruột già giảm, phân mất nước, dẫn tới táo bón — đây là hệ quả thường gặp nhất.
• Tiêu hoá chậm: Quá trình phá vỡ thức ăn và vận chuyển trong ống tiêu hoá kém hiệu quả, gây đầy hơi, chậm tiêu, biếng ăn.
• Tăng nguy cơ đau bụng và quấy khóc: Trẻ nhỏ không diễn đạt bằng lời, dễ trở nên cáu kỉnh, ngủ kém khi ruột không thoải mái.
• Giảm hấp thu một số dưỡng chất: Việc vận chuyển chất dinh dưỡng phụ thuộc vào môi trường nước — thiếu nước kéo dài làm giảm hiệu quả hấp thu.
• Tác động gián tiếp đến thận và niệu đạo: Nước ít khiến nước tiểu cô đặc, tăng nguy cơ nhiễm trùng tiết niệu hay sỏi thận ở vài trường hợp hiếm.

Những thay đổi này không luôn gây phải nhập viện, nhưng tích lũy theo thời gian khiến trẻ mệt mỏi, chậm lớn, và dễ mắc các vấn đề sức khoẻ khác.

Dấu hiệu cha mẹ cần lưu ý

Cha mẹ nên để ý một số dấu hiệu sớm của mất nước hoặc tác động trên tiêu hoá:

• Ít đi tiểu (số lần đi tiểu giảm, nước tiểu vàng đậm).
• Miệng và môi khô, ít nước bọt.
• Phân rắn, đi đại tiện khó, thậm chí vài ngày mới đi một lần.
• Trẻ biếng ăn, bụng chướng, quấy khóc khi bón.
• Mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu, giảm tập trung ở trẻ lớn.

Khi thấy trẻ có sốt, ói mửa, tiêu chảy kèm mất nước, cần đưa đến cơ sở y tế ngay — trẻ có thể cần bù dịch qua đường uống chuyên dụng hoặc truyền trong trường hợp nặng.

Cách khuyến khích trẻ uống đủ nước trong mùa lạnh

Đề nghị thức uống ấm: Trẻ thường thích đồ ấm hơn khi trời lạnh — cốc nước ấm, trà hoa quả ấm không đường, hoặc nước pha loãng ấm sẽ hấp dẫn hơn so với nước lạnh.

• Cho uống từng ngụm nhỏ, nhiều lần trong ngày thay vì ép uống nhiều một lần. Với trẻ nhỏ, cốc có ống hút hoặc bình có ống hút giúp khuyến khích hơn.
• Kết hợp thức ăn giàu nước: Súp, cháo, canh rau, trái cây nhiều nước (dưa hấu, cam, lê nếu phù hợp mùa) vừa bổ dưỡng vừa cung cấp nước.
• Thiết lập thói quen: Uống nước sau khi đánh răng, trước và sau bữa ăn, trước khi đi ngủ và sau khi thức dậy.
• Làm cho việc uống nước thú vị: Ly có hình, ống hút nhiều màu, hoặc biến uống nước thành trò chơi sẽ giúp trẻ hợp tác hơn.
• Giám sát trẻ lớn: Với học sinh, nhắc nhở mang theo nước ấm đựng trong bình giữ nhiệt. Nhiều trường hợp trẻ hạn chế uống vì ngại đi vệ sinh ở trường, cha mẹ cần trao đổi với nhà trường để thuận tiện cho trẻ.
• Giảm không khí quá khô trong nhà: Dùng máy tạo ẩm vừa đủ để tránh niêm mạc bị khô, giúp trẻ bớt mất nước qua đường hô hấp.

Lưu ý khi trẻ bị tiêu chảy hoặc ói mửa

Khi trẻ bị tiêu chảy, mất nước diễn ra rất nhanh và việc chỉ cho nước trắng không đủ. Cha mẹ cần dùng dung dịch ORS (oral rehydration solution) theo hướng dẫn y tế, cho từng thìa nhỏ liên tục, và theo dõi dấu hiệu cải thiện. Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, và trẻ có bệnh nền cần được khám sớm.

Uống bao nhiêu là đủ?

Mức nước khuyến nghị phụ thuộc vào tuổi và cân nặng. Tuy nhiên, nguyên tắc chung: khuyến khích uống đủ theo dấu hiệu sinh lý — da mềm, niêm mạc ẩm, nước tiểu vàng nhạt, tần suất đi tiểu bình thường. Với trẻ mẫu giáo và tiểu học, đưa cho trẻ 4–6 cốc (khoảng 800–1.200 ml) nước/ngày cộng với lượng từ thức ăn; trẻ lớn cần nhiều hơn. Nếu trẻ ít vận động và ăn nhiều đồ ấm, lượng nước vẫn cần được đảm bảo — không nên dựa vào cảm giác khát.

Trong mùa lạnh, việc giữ ấm cho trẻ rất quan trọng, nhưng đừng quên khuyến khích trẻ uống đủ nước — đó là biện pháp phòng ngừa đơn giản, ít tốn kém nhưng có tác dụng lớn với tiêu hoá, tâm trạng và hiệu suất học tập. Một vài thay đổi nhỏ trong thói quen uống nước, lựa chọn thức uống ấm và chế độ ăn giàu nước có thể giúp trẻ tránh được táo bón, khó chịu và những hệ quả sức khoẻ kéo dài. Khi cha mẹ lưu ý sớm, trẻ sẽ an toàn và khoẻ mạnh vượt mùa lạnh.

Theo Sức khỏe và đời sống